Biển Đông là một khu vực trọng yếu không chỉ về kinh tế mà còn về quốc phòng và môi trường. Với Việt Nam, vùng biển này không chỉ cung cấp sinh kế cho hàng triệu ngư dân mà còn đóng góp lớn vào kim ngạch xuất khẩu thủy sản. Tuy nhiên, những năm gần đây, tình trạng khai thác không kiểm soát, đặc biệt là khai thác IUU, đã gây áp lực nghiêm trọng lên nguồn tài nguyên biển. Điều này không chỉ đe dọa sự phát triển bền vững của ngành nghề cá mà còn làm ảnh hưởng đến hình ảnh của Việt Nam trên trường quốc tế.
Việc Liên minh Châu Âu (EU) áp dụng "thẻ vàng" từ năm 2017 đối với hải sản Việt Nam là lời cảnh báo nghiêm túc. EU yêu cầu Việt Nam cải cách hệ thống quản lý nghề cá, ngăn chặn hành vi khai thác IUU, nếu không muốn đối mặt với nguy cơ bị cấm xuất khẩu. Trước thách thức này, khoản viện trợ 12,5 triệu USD từ Hoa Kỳ đóng vai trò thiết yếu trong việc giúp Việt Nam đáp ứng các yêu cầu quốc tế, đồng thời củng cố năng lực bảo vệ lãnh hải và phát triển ngành nghề cá.
Hỗ trợ cụ thể từ gói viện trợ của Hoa Kỳ
Thông qua Cục Phòng chống ma túy và Thực thi pháp luật quốc tế (INL), khoản viện trợ sẽ được phân bổ cho các cơ quan thực thi pháp luật của Việt Nam, bao gồm Cục Kiểm ngư, Bộ Công an và Tổng cục Hải quan. Các hạng mục sử dụng gồm: Một là trang thiết bị hiện đại, Việt Nam sẽ được trang bị các tàu tuần tra, xuồng nhỏ, hệ thống radar giám sát và công nghệ cảnh báo sớm. Những thiết bị này giúp cải thiện hiệu quả quản lý lãnh hải và phát hiện, xử lý các hành vi khai thác bất hợp pháp. Hai là đào tạo nâng cao năng lực, hàng trăm cán bộ từ các cơ quan thực thi pháp luật thủy sản đã và đang được tham gia các khóa huấn luyện chuyên sâu tại các trung tâm hiện đại, điển hình là cơ sở ở Phú Quốc. Các khóa học bao gồm kỹ năng giám sát, phát hiện vi phạm, xử lý tình huống và kiến thức về luật pháp quốc tế cũng như các tiêu chuẩn quản lý nghề cá tiên tiến. Ba là hỗ trợ quản lý dữ liệu, Hoa Kỳ tài trợ các dự án cải thiện hệ thống quản lý dữ liệu tàu cá, giúp Việt Nam theo dõi hoạt động khai thác một cách minh bạch và hiệu quả hơn. Điều này không chỉ giảm thiểu các hành vi vi phạm mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc giám sát toàn diện ngành nghề cá.
Một điểm nhấn đặc biệt trong chương trình hỗ trợ của Hoa Kỳ là việc thúc đẩy vai trò của nữ giới trong thực thi pháp luật biển. Trong chuyến thăm và làm việc tại Phú Quốc, Đại sứ Marc E. Knapper đã trực tiếp quan sát các học viên, phần lớn là nữ cán bộ từ các cơ quan thực thi pháp luật thủy sản và hải quan, tham gia thực hành lên tàu kiểm tra. Đây là một hoạt động thuộc chuỗi chương trình nâng cao năng lực do văn phòng INL và Phái đoàn ngoại giao Hoa Kỳ tại Việt Nam hỗ trợ. Sự tham gia của nữ giới không chỉ góp phần đa dạng hóa đội ngũ mà còn thúc đẩy bình đẳng giới trong lĩnh vực vốn được coi là do nam giới thống trị.
Ngoài các chương trình đào tạo và cung cấp trang thiết bị, Hoa Kỳ còn tài trợ các dự án nghiên cứu bảo tồn hệ sinh thái biển, hướng tới xây dựng chính sách quản lý nghề cá bền vững. Đồng thời, Hoa Kỳ cũng thúc đẩy hợp tác quốc tế thông qua các chương trình trao đổi kinh nghiệm với các quốc gia trong khu vực như Philippines và Thái Lan. Đây là cơ hội để Việt Nam học hỏi các mô hình quản lý nghề cá hiệu quả, từng giúp các quốc gia này gỡ được "thẻ vàng" IUU từ EU.
Nỗ lực tháo gỡ “thẻ vàng” và xây dựng ngành nghề cá bền vững
Khoản viện trợ này đặc biệt có ý nghĩa trong bối cảnh Việt Nam đang nỗ lực tháo gỡ "thẻ vàng" của EU. Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Phùng Đức Tiến nhấn mạnh, gói hỗ trợ không chỉ mang lại nguồn lực cần thiết mà còn là một dấu ấn trong quan hệ đối tác chiến lược toàn diện giữa Việt Nam và Hoa Kỳ. Bên cạnh việc giúp Việt Nam cải thiện uy tín quốc tế, sự hỗ trợ này còn thúc đẩy quá trình hiện đại hóa ngành nghề cá, đảm bảo cân bằng giữa khai thác và bảo tồn tài nguyên biển.
Mặc dù đã đạt được nhiều tiến bộ, Việt Nam vẫn đối mặt với những thách thức lớn. Với hơn 95.000 tàu cá hoạt động trên các vùng biển, việc quản lý hiệu quả đội tàu đòi hỏi sự đầu tư lớn về công nghệ, nhân lực và chính sách. Đồng thời, các hành vi xâm phạm lãnh hải từ tàu cá nước ngoài cũng tạo thêm áp lực lên lực lượng thực thi pháp luật.
Tuy nhiên, khoản viện trợ từ Hoa Kỳ mang lại cơ hội quan trọng. Không chỉ cải thiện hình ảnh của Việt Nam trong mắt cộng đồng quốc tế, đặc biệt là EU, mà còn tạo nền tảng vững chắc để phát triển ngành thủy sản một cách bền vững.
Khoản viện trợ 12,5 triệu USD là minh chứng cho quan hệ hợp tác ngày càng bền chặt giữa Việt Nam và Hoa Kỳ. Từ năm 2011 đến nay, hai nước đã triển khai nhiều sáng kiến quan trọng trong lĩnh vực quốc phòng và an ninh biển. Gói hỗ trợ lần này tiếp tục khẳng định cam kết của Hoa Kỳ trong việc đồng hành cùng Việt Nam bảo vệ môi trường biển và xây dựng khu vực Biển Đông hòa bình, ổn định.
Khoản viện trợ không chỉ nhằm giải quyết các vấn đề trước mắt mà còn tạo nền tảng dài hạn cho một tương lai bền vững. Đây là một phần trong chiến lược lớn của Hoa Kỳ nhằm hỗ trợ các quốc gia ven biển quản lý tài nguyên hợp lý, vì lợi ích chung của cộng đồng quốc tế. Sự hợp tác này không chỉ bảo vệ nguồn lợi thủy sản mà còn đảm bảo an ninh và ổn định khu vực, đóng góp vào sự thịnh vượng của cả khu vực Đông Nam Á.
Hải Đăng